cyfrowekompetencje.pl

Analiza i sformułowanie wniosków do aktualizacji Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego (SRK IT)

Raport końcowy.
Kielce, lipiec 2022

Zamawiający:

Polskie Towarzystwo Informatyczne
00-394 Warszawa, ul. Solec 38 lok. 103
NIP: 5220002038, REGON 001236905

Wykonawca:

Konsorcjum:
EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju
Regionalnego Sp. z o.o. (Lider)
25-604 Kielce, ul. Szkolna 36A
NIP 9591540140, REGON: 292673327

MABEA Sp. z o.o. (Partner)
31-752 Kraków, ul. Blokowa 3
NIP 6783180977, REGON: 384140864

Autorki raportu:

Magdalena Słocińska
Anna Araminowicz

Przeprowadzona analiza i opracowanie raportu współfinansowane zostały ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu pn. „Utworzenie i funkcjonowanie Rady ds. Kompetencji Sektora IT”, realizowanego na mocy umowy podpisanej z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości, nr projektu POWR.02.12.00-00-0002/16, w ramach Priorytetu II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, Działania 2.12. Zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych, Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój na lata 2014-2020.

Spis treści

• 1. Wprowadzenie
• 2. Metodologia realizacji zamówienia
• Zastosowane metody pracy
• 3. Możliwości wykorzystania sektorowych ram kwalifikacji
• Wykorzystanie sektorowych ram kwalifikacji w ramach ZSK
• Wykorzystanie sektorowych ram kwalifikacji poza ZSK
• 4. Wyniki analizy Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego
• Wyniki oceny struktury Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego
• Wyniki oceny zakresu Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego
• Wyniki oceny zgodności Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego z Polską Ramą Kwalifikacji
  • Porównanie zapisów SRK IT z charakterystykami Polskiej Ramy Kwalifikacji
  • Wyniki oceny
  • Wnioski z oceny zgodności SRK IT z charakterystykami poziomów PRK
• 5. Rekomendacje dotyczące aktualizacji SRK IT
• Rekomendacje dotyczące procesu opracowywania/ aktualizowania sektorowych ram kwalifikacji
  • Etap 1 – analiza kompetencji
  • Etap 2 – opracowanie wstępnego projektu SRK
  • Etap 3 – konsultacje w środowisku branżowym
  • Etap 4 – opracowanie ostatecznej wersji projektu SRK
• Rekomendowane warianty postępowania w zakresie aktualizacji SRK IT
  • Wariant 1: uzupełnienie SRK IT o brakujące obszary kompetencji z zachowaniem dotychczasowej struktury
  • Wariant 2: uzupełnienie SRK IT o brakujące obszary kompetencji wraz z przebudową struktury
  • Wariant 3: rezygnacja z aktualizacji SRK IT na rzecz innych rozwiązań opisujących kompetencje w sektorze IT
• Podsumowanie rekomendacji
• 6. Załącznik

1. Wprowadzenie

Niniejszy Raport przedstawia wyniki analizy istniejącej Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego (SRK IT) oraz rekomendacje i wytyczne co do jej dalszego kształtu. Wyniki prac analitycznych posłużyły do sformułowania szczegółowej rekomendacji dotyczącej aktualizacji istniejącej lub opracowania nowej SRK IT.

Analiza przeprowadzona została przez konsorcjum wykonawców wyłonione w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego nr 01/ZK/2022/SRIT/POWR.02.12.00 na wykonanie usługi: analiza i sformułowanie wniosków do aktualizacji Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego (SRK IT). W skład konsorcjum weszli: EPRD Biuro Polityki Gospodarczej i Rozwoju Regionalnego Sp. z o.o. (Lider) oraz MABEA Sp. z o.o. (Partner). Wykonawcy posiadają doświadczenie w realizacji usług analityczno-badawczych, w szczególności brali udział w opracowaniu sektorowych ram kwalifikacji dla sektorów: rolnictwa, przemysłu chemicznego, energetyki, sektora nieruchomości, gospodarki odpadami oraz sektora gospodarki wodno-ściekowej, rekultywacji i remediacji. Eksperci zaangażowani do realizacji przedsięwzięcia posiadają doświadczenie w pracach nad sektorowymi ramami kwalifikacji, realizacji badań i analiz z zakresu potrzeb kompetencyjnych oraz znajomość rynku pracy w sektorze informatyki.

Zamówienie zrealizowane zostało w ramach projektu pn. „Utworzenie i funkcjonowanie Rady ds. Kompetencji Sektora IT”, który realizowany jest na mocy umowy podpisanej z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości przez Polskie Towarzystwo Informatyczne (PTI), Lidera Projektu, oraz Polską Izbę Informatyki i Telekomunikacji (PIIT), Partnera Projektu, w ramach Priorytetu II Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji, Działania 2.12. Zwiększenie wiedzy o potrzebach kwalifikacyjno-zawodowych, Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój na lata 2014-2020.

2. Metodologia realizacji zamówienia

Prowadzone prace analityczne i badawcze realizowane były zgodnie z przyjętymi celami, które obejmowały:

• przeprowadzenie analizy istniejącej SRK IT i dokonanie oceny jej adekwatności do aktualnych uwarunkowań i wymagań rynku pracy w obszarze informatyki,
• sformułowanie szczegółowych wytycznych i zaleceń dotyczących rekomendowanej zawartości SRK IT,
• przedstawienie uzasadnienia potrzeby aktualizacji istniejącej SRK IT lub konieczności przygotowania nowej SRK IT,
• sformułowanie szczegółowych założeń aktualizacji lub stworzenia nowej SRK IT.

Ponadto, realizując zamówienie Wykonawca przyjąć założenie, że wyniki analizy mają posłużyć w przyszłości do opracowania szczegółowej rekomendacji Sektorowej Rady ds. Kompetencji ‒ Informatyka, dotyczącej aktualizacji istniejącej lub opracowania nowej SRK IT.

Zastosowane metody pracy

W ramach niniejszego zamówienia przeprowadzono badania i analizy mające na celu dokonanie szczegółowego przeglądu istniejącej SRK IT oraz dokumentów mogących stanowić wskazówki lub inspiracje co do sposobu jej aktualizacji, jak również pozyskanie informacji na temat oczekiwań przedstawicieli sektora odnośnie do jej pożądanej zawartości oraz struktury. Ponadto w pracach uwzględniono wnioski z dotychczasowych działań oraz badań przeprowadzonych na zlecenie Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka.

Prace w ramach zamówienia prowadzono z wykorzystaniem metod opartych na pracach eksperckich oraz analizach danych zastanych (analiza desk research).

Prace eksperckie

W celu wsparcia prowadzonych analiz przeprowadzono warsztaty z przedstawicielami sektora informatyki oraz podmiotów działających na jego rzecz. Uczestnikami warsztatów byli eksperci branżowi, reprezentujący m.in. przedsiębiorstwa działające w sektorze, podmioty zajmujące się edukacją formalną oraz pozaformalną i organizacje branżowe. W warsztatach brali również udział przedstawiciele Zamawiającego, w tym m.in. członkowie Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka. W warsztatach udział wzięły osoby reprezentujące m.in.:

• Polskie Towarzystwo Informatyczne,
• Związek Pracodawców Technologii Cyfrowych Lewiatan,
• Akademię Górniczo-Hutniczą im. Stanisława Staszica w Krakowie,
• BROst Centrum Edukacji i Technologii Komputerowej,
• Minas Sp. z o.o.,
• Be Online dr Agnieszka Wąsik.

Warsztaty moderowała ekspertka metodyczna z doświadczeniem w opracowywaniu sektorowych ram kwalifikacji i moderowaniu pracy grup eksperckich.

Celem warsztatów eksperckich była identyfikacja obszarów działania sektora (w tym procesów i zadań zawodowych), które powinny być odzwierciedlone w SRK IT oraz ocena adekwatności zapisów istniejącej SRK IT do aktualnych uwarunkowań i wymagań rynku pracy. W czasie warsztatów przeprowadzono dyskusje dotyczące m.in. zakresu i tendencji rozwojowych procesów, które są w realizowane w sektorze, jego granic i relacji z innymi branżami. Omawiano również kwestie związane z możliwościami i sposobami korzystania przez przedstawicieli sektora z dokumentu, jakim jest sektorowa rama kwalifikacji.

Uzupełnieniem przeprowadzonych warsztatów były indywidualne rozmowy z ekspertami. Wstępne wnioski przeprowadzonych prac zostały również omówione podczas spotkania z przedstawicielami Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka, a zgłoszone przez nich w trakcie dyskusji sugestie i spostrzeżenia zostały uwzględnione w finalnej wersji dokumentu.

Analiza danych zastanych (desk research)

Analiza desk research przeprowadzona została zespół ekspercki Wykonawcy, w skład którego wchodzili m.in.:

• eksperci posiadający wiedzę nt. rynku pracy w sektorze,
• eksperci z doświadczeniem w opracowywaniu sektorowych ram kwalifikacji i opisywaniu kwalifikacji rynkowych.

Nadzór nad realizacją analizy sprawowała ekspertka metodyczna z doświadczeniem w opracowywaniu sektorowych ram kwalifikacji i moderowaniu pracy grup eksperckich.

Celem analizy była ocena kompetencji ujętych w istniejącej SRK, ocena aktualności, poprawności i spójności zapisów istniejącej SRK, analiza struktury istniejącej SRK (w szczególności wyznaczników sektorowych) pod kątem jej funkcjonalności i możliwości wykorzystywania oraz identyfikacja aktualnych potrzeb kompetencyjnych w sektorze, które powinny być odzwierciedlone w zaktualizowanej lub nowo stworzonej SRK.

W wyniku przeprowadzonej analizy desk research dokonano m.in. oceny istniejącej SRK IT, tj. poprawności jej budowy, zgodności z Polską Ramą Kwalifikacji i adekwatności zakresu ujętych w niej kompetencji. Wykorzystano w tym celu zapisy projektu SRK IT oraz dokumenty o charakterze metodycznym, wskazujące wymagania, jakie powinna spełniać sektorowa rama kwalifikacji. Dokumenty te, wraz z Ustawą o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji oraz wynikami analizy innych, opracowanych dotychczas sektorowych ram kwalifikacji były też wsparciem w sformułowaniu rekomendacji co do aktualizacji SRK IT i pozwoliły na ich weryfikację pod kątem poprawności metodologicznej tworzenia sektorowych ram kwalifikacji.

Analiza desk research pozwoliła również na analizę obszarów kompetencyjnych, które powinny być ujęte w SRK IT. Wykorzystano w tym celu m.in. opracowania i publikacje Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka, publikacje Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. W tym zakresie analiza desk research uzupełniania była przez wnioski z przeprowadzonych warsztatów.

Wyniki analizy desk research są uwzględnione w poszczególnych rozdziałach niniejszego Raportu.

Dokumenty poddane analizie:

• Żurawski A., Panowicz M., Danowska-Florczyk E., Kochańska M. (red). (2018). Sektorowa Rama Kwalifikacji dla sektora informatycznego (SRK IT). Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych. https://kwalifikacje.edu.pl/sektorowa-rama-kwalifikacji-dla-sektorainformatycznego/
• Morańska D., Ostrowska B. (2021). Sektorowa mapa kwalifikacji – graficzna reprezentacja sektorowej ramy kwalifikacji na przykładzie sektora IT w: Dydaktyka Informatyki 2021/16. Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski.
• Wytyczne Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka. (2021). Podsumowanie prac nad analizą celowości i kierunków aktualizacji Sektorowej Ramy Kwalifikacji IT (SRK-IT).
• Rekomendacja Nr 2/20202 Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka (wydana Uchwałą Rady Nr SRIT/02/2020 z dnia 25.06.2020).
• Rekomendacja nadzwyczajna Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka z dnia 12.08.2020 R. Zakres wsparcia szkoleniowo-doradczego w zakresie zwalczania skutków pandemii COVID-19 w ramach działania 2.21 PO WER. (przyjęta Uchwałą Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka Nr SRIT/04/2020 z dnia 12.08.2020).
• Sektorowa Rada ds. Kompetencji – Informatyka oraz Sektorowa Rada ds. Kompetencji Telekomunikacja i Cyberbezpieczeństwo (2021, 2022). Potrzeby kompetencyjne w kontekście skutków pandemii koronawirusa. Raport zbiorczy z badania dotyczącego działań antyCOVIDowych w sektorach: Informatyka oraz Telekomunikacja i Cyberbezpieczeństwo. Edycja I – 2021, Edycja 2 – 2022. Warszawa.
• Szczucka A., Lisek K., Strycharz J. (2021). Branżowy Bilans kapitału ludzkiego. Raport z II edycji badań Branża IT w dobie pandemii Analiza sytuacji pracodawców, kluczowych trendów rozwojowych i zapotrzebowania na kompetencje. Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.
• Szczucka A., Lisek K., Strycharz J. (2019). Branżowy Bilans Kapitału Ludzkiego – Raport podsumowujący I edycję badania w sektorze IT przeprowadzonego w latach 2017–2018. Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.
• Raport z badania społeczności IT 2021 https://bulldogjob.pl/it-report/2021
• Raport z badania społeczności IT 2022 https://bulldogjob.pl/it-report/2022
• Smulski J. (2020). Rynek IT i telekomunikacji w Polsce. Szanse, zagrożenia, bariery rozwoju. Warszawa: Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji.
• Norma EN 16234-1:2019 e-Competence Framework (e-CF) – A common European Framework.
• Informacje o zawodach opracowane w ramach projektu Rozwijanie, uzupełnianie i aktualizacja informacji o zawodach oraz jej upowszechnianie za pomocą nowoczesnych narzędzi komunikacji – INFODORADCA+, np.: Specjalista do spraw rozwoju oprogramowania systemów informatycznych (251202), Specjalista zastosowań informatyki (251902) i in. zamieszczone na stronie https://psz.praca.gov.pl/rynekpracy/bazy-danych/infodoradca;
• opisy kwalifikacji rynkowych włączonych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji w Polsce zamieszczone na portalu Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji: https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl/, opisy kwalifikacji zgłoszonych, nie włączonych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji w Polsce lub będących w trakcie procedowania przez ministra właściwego udostępnione na etapie konsultacji kwalifikacji w środowisku branżowym i zamieszczone na stronie http://www.kwalifikacje.gov.pl/ogloszenia/konsultacje-wnioskow.
• Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji ( Dz. U. 2016 poz. 64 z późn. zmianami).
• Szymczak A., Trochymiak M., Żurawski A. (2015). Sektorowe ramy kwalifikacji w Polsce. Analiza założeń i wytyczne do tworzenia. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Araminowicz A., Krygowska-Nowak N., Kwinta-Odrzywołek J., Słocińska M. (2021). Analiza rozwiązań w zakresie funkcjonujących w Unii Europejskiej ram kwalifikacji/kompetencji oraz systemów certyfikacji kompetencji w obszarze sektora komunikacji marketingowej oraz sektorów/branż o zbliżonym charakterze – analiza porównawcza rozwiązań polskich i europejskich Raport końcowy. Warszawa: Stowarzyszenie Komunikacji Marketingowej SAR. https://radasektorowakomunikacja.pl/wp-content/uploads/2021/01/Analiza-SRK-w-Polsce-i-Unii-Europejskiej_012021.pdf.
• Chłoń-Domińczak, A., Sławiński, S., Kraśniewski, A., Chmielecka, E. (2017). Polska Rama Kwalifikacji. Wiedza, umiejętności, kompetencje społeczne. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Specyfikacja Warunków Zamówienia: Wykonanie trzech projektów Sektorowych Ram Kwalifikacji Znak sprawy: IBE/16/2022. https://bip.ibe.edu.pl/index.php/zamowieniapubliczne/1947-znak-sprawy-ibe162022.

3. Możliwości wykorzystania sektorowych ram kwalifikacji

Zintegrowany System Kwalifikacji (ZSK) został utworzony na podstawie ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji. Podstawowymi elementami ZSK są Polska Rama Kwalifikacji oraz Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) składa się z ośmiu poziomów kwalifikacji. Każdy z nich jest opisywany za pomocą ogólnych stwierdzeń charakteryzujących efekty uczenia się w podziale na wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne. PRK uwzględnia efekty uczenia się osiągnięte w ramach edukacji formalnej (oświaty oraz szkolnictwa wyższego), pozaformalnej (szkoleń i kursów) oraz nieformalnego uczenia się (samokształcenia, uczenia się w miejscu pracy). W PRK opisano charakterystyki poziomów pierwszego i drugiego stopnia. Charakterystyki pierwszego stopnia dotyczą wszystkich rodzajów edukacji – mają charakter uniwersalny. Ich rozwinięciem są charakterystyki drugiego stopnia. Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, charakterystyki drugiego stopnia typowe dla kwalifikacji o charakterze zawodowym mogą być dalej rozwijane. Służą temu Sektorowe Ramy Kwalifikacji uwzględniające specyfikę i terminologię danej branży. Mogą one być również włączane do ZSK stosownymi rozporządzeniami Ministra – Koordynatora ZSK (obecnie: Ministra Edukacji i Nauki).

Dzięki zastosowaniu w tworzeniu sektorowych ram kwalifikacji podejścia „branża dla branży”, sektorowe ramy kwalifikacji wzbogacają system kwalifikacji o perspektywę określonego sektora lub branży. Ułatwiają przedstawicielom sektora korzystanie z rozwiązań Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji i zrozumienie jego mechanizmów. Bezpośrednio wspierają też proces przypisywania kwalifikacjom rynkowym z obszaru sektora poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji. Jest to pierwszy, pierwotny sposób wykorzystywania sektorowych ram kwalifikacji. Niemniej jednak w toku prac związanych z opracowywaniem i wdrażaniem sektorowych ram kwalifikacji dostrzeżono również szereg innych możliwości ich wykorzystywania bez bezpośredniego powiązania z elementami Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji.

Poniżej przedstawiono zarówno przykładowe, możliwe sposoby wykorzystania sektorowych ram kwalifikacji ściśle związane z rozwiązaniami zaprojektowanymi w Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, jak i odwołujące się do niego jedynie pośrednio, natomiast wspierające działania na rzecz rozwoju kompetencji w sektorach.

Wykorzystanie sektorowych ram kwalifikacji w ramach ZSK

Opisywanie kwalifikacji rynkowych

Sektorowe ramy kwalifikacji są tworzone w ramach Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji i z założenia są zgodne z wymaganiami Ustawy o ZSK. Z drugiej strony, proces ich tworzenia oparty jest na potrzebach rynku pracy i oczekiwaniach pracodawców w danym sektorze. Dzięki temu mogą one być narzędziem pomocniczym w procesie opisywania kwalifikacji rynkowych w ZSK. Sektorowe ramy kwalifikacji mogą pomagać tworzyć zestawy kompetencji, stanowiące następnie podstawę do opracowania wymaganych dla kwalifikacji rynkowych efektów uczenia się. Mogą pomóc wskazać kompetencje powiązane z tymi, które obejmuje pierwotny zarys opisywanej kwalifikacji i o które warto go uzupełnić. Mogą być pomocne w formułowaniu efektów uczenia się, określaniu kategorii poszczególnych kompetencji (wiedza, umiejętności, kompetencje społeczne). Sektorowe ramy kwalifikacji dzięki ich konsultowaniu w szerokim środowisku branżowym, a następnie okresowej aktualizacji mogą stanowić też wskazówkę odnośnie tego, na jakie kompetencje istnieje popyt na rynku i w jakich obszarach warto podjąć prace nad opisaniem kwalifikacji.

Przypisywanie poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji

Jednym z podstawowych elementów charakteryzujących kwalifikacje w ZSK są poziomy kwalifikacji nadawane im w oparciu o Polską Ramę Kwalifikacji, a proces przypisania poziomu PRK jest obligatoryjnym etapem włączania kwalifikacji do ZSK. Zgodnie z art. 21 Ustawy o ZSK, przypisanie poziomu PRK polega na porównaniu efektów uczenia wymaganych dla danej kwalifikacji z charakterystykami poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji. Sektorowe ramy kwalifikacji stanowią branżowe rozwinięcie Polskiej Ramy Kwalifikacji, a zapisy na poszczególnych poziomach SRK odpowiadają poziomom PRK. Oznacza to, że po przypisaniu do efektu uczenia się, zestawu efektów uczenia się lub całej kwalifikacji właściwego poziomu sektorowej ramy kwalifikacji, przypisanie poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji dokonywane jest automatycznie. Określenie stopnia złożoności danego efektu uczenia się zawartego w opisie kwalifikacji jest łatwiejsze, jeśli może on być porównany z zapisami odpowiedniej sektorowej ramy kwalifikacji.

Aby możliwe było wykorzystywanie SRK jako narzędzia ułatwiającego przypisanie poziomu PRK, ważne jest, aby SRK posiadała przejrzystą strukturę, tj. odpowiednio zastosowany podział na podramy, właściwie wyodrębnione i zdefiniowane wyznaczniki sektorowe/konteksty sektorowe, poprawnie skonstruowane wiązki kompetencji, co pozwala na szybsze, intuicyjne wyszukiwanie odpowiednich zapisów.

Określenie poziomu PRK dla kompetencji może być konieczne również w innych, niż włączanie kwalifikacji rynkowej do ZSK, sytuacjach. Przykładowo określenie poziomu kompetencji może być przydatne do porównania programów szkoleń czy kursów, planowania ścieżki edukacyjnej, określania siatki płac opartej o kryteria kompetencyjne czy tworzenia programów rozwoju i walidacji kompetencji pracowników.

Wykorzystanie sektorowych ram kwalifikacji poza ZSK

Procesy HR

Sektorowe ramy kwalifikacji mogą być wykorzystywane w procesach związanych z zarządzaniem zasobami ludzkimi. Dotychczasowe doświadczenia, m.in. z pilotażowych wdrożeń wybranych sektorowych ram kwalifikacji potwierdzają ich przydatność w procesach takich jak np. opisywanie stanowisk pracy, usprawnienie procesu rekrutacji, ocena kompetencji pracowników, zdefiniowanie ścieżek kariery, planów rozwoju, identyfikowanie luk kompetencyjnych, diagnoza potrzeb szkoleniowych, motywowanie pracowników.

Podkreślana jest szczególnie w tym zakresie możliwość wykorzystania zapisów SRK IT do tworzenia opisów stanowisk i wsparcia procesów rekrutacji. Procesy takie, prowadzone niejednokrotnie przez zewnętrzne firmy (HR business partners) natrafiają na trudności związane z właściwym określeniem wymaganych od kandydatów kompetencji. Sektorowa rama kwalifikacji może stanowić podpowiedź do odpowiedniego sformułowania wymagań w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Przyjmując założenie, że sektorowa rama kwalifikacji w sposób kompleksowy opisuje kompetencje wykorzystywane do realizacji zadań zawodowych w danym sektorze, może ona stanowić narzędzie pozwalające na weryfikację kompletności opisu stanowiska, roli w zespole czy oferty pracy.

Szczegółową instrukcję wykorzystania zapisów sektorowej ramy kwalifikacji w wybranych procesach zarządzania zasobami ludzkimi zawarto w opracowaniu powstałym w ramach pilotażowego wdrożenia Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Nieruchomości^[1].

Uczenie się, planowanie kariery

Sektorowe ramy kwalifikacji odzwierciedlają wymagania kompetencyjne w danym sektorze. Stąd też mogą stanowić wskazówkę dla osób uczących się, poszukujących pracy lub planujących jej zmianę w zakresie tego, jakich kompetencji mogą oczekiwać pracodawcy. Warto zwrócić uwagę w tym aspekcie również na wykorzystywanie sektorowych ram kwalifikacji przez osoby wspierające innych w rozwoju zawodowym, m.in. doradców zawodowych, doradców edukacyjno-zawodowych, pracowników akademickich biur karier, pracowników publicznych służb zatrudnienia, coachów kariery. Sektorowa rama kwalifikacji może być cennym źródłem informacji o kompetencjach wykorzystywanych w danej branży i wymaganych przez pracodawców oraz stanowić narzędzie do porównywania funkcjonujących w sektorze kwalifikacji.

Oferta edukacyjna, działania rozwojowe

Na bazie zapisów sektorowej ramy kwalifikacji możliwe jest tworzenie programu nauczania, programu szkolenia czy kursu. SRK umożliwia też weryfikację istniejących dokumentów w celu sprawdzenia ich zgodności z wyrażonymi w SRK oczekiwaniami pracodawców. Sektorowa rama kwalifikacji może wspierać również opracowywanie programów staży i praktyk zawodowych, ułatwiać tworzenie programu studiów, programów przedmiotów lub dodatkowych modułów edukacyjnych (poza programem nauczania) dostosowanych do potrzeb pracodawców.

Wykorzystanie sektorowej ramy kwalifikacji do projektowania bardziej adekwatnych do potrzeb rynku pracy działań rozwojowych zdecydowanie poprawia ich efektywność. Ważne jest jednak, aby były one oparte na rzetelnej, precyzyjnej diagnozie potrzeb, przez co ich przydatność dla poszczególnych osób będzie większa, co wpłynie pozytywnie na ich motywację i zaangażowanie. Oparcie diagnozy potrzeb szkoleniowych na zapisach sektorowej ramy kwalifikacji wymusza dyscyplinę we właściwym opisaniu i określeniu poziomu złożoności poszczególnych kompetencji. Dzięki temu identyfikacja ewentualnych luk kompetencyjnych jest zdecydowanie bardziej precyzyjna. SRK wspiera też kompleksowość prowadzonej diagnozy, co przekłada się następnie na spójność projektowanych działań rozwojowych. Odpowiednie określenie potrzeb w odniesieniu do poszczególnych kategorii kompetencji (wiedza, umiejętności lub kompetencje społeczne), może też być ważną przesłanką do zastosowania właściwych metod rozwoju kompetencji.

Sektorowa rama kwalifikacji może być też wykorzystywana w procesie tworzenia narzędzi do bilansowania kompetencji, przeprowadzania audytu kompetencji oraz projektowania narzędzi walidacji.

Sektorowe mapy kwalifikacji

Sektorowa mapa kwalifikacji jest to narzędzie, które kompleksowo przedstawia wykorzystywane w sektorze kwalifikacje oraz powiązania między nimi. Może być wykorzystywana do planowania działań edukacyjnych i projektowania indywidualnej ścieżki kariery dla osób zainteresowanych pracą w sektorze.

W 2020 roku, w ramach zamówienia na rzecz Instytutu Badań Edukacyjnych, Polskie Towarzystwo Informatyczne zrealizowało projekt polegający na opracowaniu Sektorowej Mapy Kwalifikacji dla Sektora IT. Powstało graficzne narzędzie wizualizujące powiązania pomiędzy kwalifikacjami i potencjalnymi kwalifikacjami najistotniejszymi z punktu widzenia branży IT oraz ukazujące zachodzące pomiędzy nimi relacje. Tworząc mapę uwzględniono kwalifikacje już funkcjonujące w branży IT, istniejące w wybranych dla tego sektora regulacjach, w szkolnictwie branżowym, na studiach, studiach podyplomowych, kursach i szkoleniach oraz innych formach aktywności edukacyjnej oraz kwalifikacje potencjalne, tj. takie, które na moment opracowywania mapy nie były dostępne w ramach oferty edukacyjnej, ale zostały zidentyfikowane jako potrzeby sektorowe.

Sektorowa mapa kwalifikacji może być pomocna w planowaniu ścieżki edukacyjnej czy rozwoju zawodowego. Jest to szczególnie ważne w branży IT, z uwagi na dynamicznie zmieniające się w niej realia, a co za tym idzie, oczekiwania wobec kompetencji pracowników. Jednocześnie, sektorowa mapa kwalifikacji może przyczynić się do upowszechnienia wśród pracodawców idei sektorowych ram kwalifikacji i Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Pozwoli na lepsze rozumienie SRK IT i dostrzeżenie również innych możliwości jej wykorzystania.

Wykorzystywanie zapisów SRK IT przez inne sektory

Z uwagi na charakter procesów i zadań objętych SRK IT może być ona wykorzystywana przez przedstawicieli innych sektorów w zakresie, w jakim realizowane są przez nich zadania z obszaru IT. Zapisy SRK IT opisują bowiem kompetencje wykorzystywane w wielu obszarach gospodarki. Zapisy SRK IT mogą być pomocne we wszystkich wymienionych wyżej obszarach wykorzystywania sektorowych ram kwalifikacji i zostać użyte do uzupełnienia o kompetencje z obszaru IT funkcjonujących w innym sektorze opisów stanowisk/ról zawodowych, przygotowywanych ofert pracy lub projektowania oferty edukacyjnej obejmującej efekty uczenia się z różnych sektorów.

4. Wyniki analizy Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego

Sektorowa Rama Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego została opracowana, w okresie listopad 2014 r. – kwiecień 2015 r., na zlecenie Instytutu Badań Edukacyjnych i była współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu Wspieranie realizacji I etapu wdrażania Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji na poziomie administracji centralnej oraz instytucji nadających kwalifikacje i zapewniających jakość nadawania kwalifikacji. Wykonawcą zlecenia było konsorcjum firm Altkom Akademia S.A. (lider) oraz Instytut Analiz Rynku Pracy Sp. z o.o.

Ustawodawca w art. 11 ust. 3 Ustawy o ZSK wskazał, że wniosek o włączenie sektorowej ramy kwalifikacji do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji musi zawierać m.in.:

• charakterystyki efektów uczenia się dla poziomów Sektorowych Ram Kwalifikacji ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych, uwzględniające przepisy wydane na podstawie art. 7 ust. 4; (art. 11 ust. 3 pkt. 3);
• ocenę zgodności Sektorowych Ram Kwalifikacji z Polską Ramą Kwalifikacji, w szczególności w zakresie spójności Sektorowych Ram Kwalifikacji z charakterystykami odpowiednich poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji drugiego stopnia typowymi dla kwalifikacji o charakterze zawodowym, określonymi w przepisach wydanych na podstawie art. 7 ust. 4; (art. 11 ust. 3 pkt. 5).

Powyższe zapisy to jedyne, określone przez ustawodawcę, wymogi dotyczące konstrukcji sektorowych ram kwalifikacji. Oznaczają one, że w sektorowych ramach kwalifikacji kompetencje muszą wyrażone być za pomocą efektów uczenia się w podziale na wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne oraz muszą posiadać odniesienie do odpowiednich zapisów Polskiej Ramy Kwalifikacji. W konsekwencji, zespoły ekspertów pracujące nad stworzeniem poszczególnych ram mają możliwość opracowania ich w takim układzie, jaki w najlepszym stopniu odpowiada potrzebom jej odbiorców oraz specyfice sektora. Analiza powstałych dotychczas sektorowych ram kwalifikacji pokazuje, że wypracowano pewne elementy ich konstrukcji, które ułatwiają tworzenie i posługiwanie się nimi, takie jak np. podział na obszary, wyznaczniki sektorowe czy wiązki kompetencji.

W dalszej części raportu poddano analizie i ocenie zakres, strukturę analizowanej SRK oraz jej zgodność z Ustawą o ZSK, w szczególności zgodność z charakterystykami poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji. Podstawą do analizy była publikacja Instytutu Badań Edukacyjnych zamieszczona na stronie https://kwalifikacje.edu.pl/baza-wiedzy/publikacje/

Wyniki oceny struktury Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego

SRK IT podzielono na dwa obszary:

• tworzenie oprogramowania (programowanie),
• opieka nad sprzętem i środowiskiem informatycznym (administrowanie).

W opinii twórców SRK IT, sektor IT dzieli się na ww. dwa główne obszary specjalizacji i może wskazywać na dwie, w pewnym stopniu niezależne od siebie, ścieżki rozwoju: w zakresie tworzenia oprogramowania oraz w zakresie zarządzania systemem informatycznym. Twórcy SRK IT nazywają te obszary wyznacznikami sektorowymi, jednak taki podział nie odpowiada zaleceniom związanym z wyodrębnianiem wyznaczników sektorowych. Rozwiązanie takie jest poprawne, niemniej jednak obszary te uznane mogłyby być za podramy.
Oprócz podziału na obszar administrowania i programowania nie zastosowano żadnego innego grupowania kompetencji. Dlatego też należy uznać, że SRK IT nie posiada wyznaczników sektorowych. Tymczasem zgodnie z zaleceniami^[2] oraz wymaganiami stawianymi przez Instytut Badań Edukacyjnych w stosunku do zamawianych na drodze postępowania publicznego projektów ram kwalifikacji, wyznaczniki sektorowe powinny być obligatoryjnym elementem każdej SRK. Wyznaczniki sektorowe porządkują charakterystyki SRK, ułatwiają korzystanie z ram, a przede wszystkim wyznaczają granice sektora przyjęte na potrzeby tworzenia SRK.

SRK IT opisuje kompetencje na poziomach od 4 do 7 poziomu PRK.

Dla każdego poziomu, w zakresie wiedzy i umiejętności, opisano charakterystyki właściwe dla obszaru administrowania oraz obszaru programowania, a także charakterystyki wspólne dla obu obszarów.

Kompetencje społecznie opisano bez podziału na obszary. Na rysunku 1 przedstawiono przykład opisu poziomu SRK IT.

W SRK IT w zakresie umiejętności właściwych dla danego obszaru zastosowano bardzo złożony sposób opisu kompetencji. Zapisy są bardzo rozbudowane, obejmujące duży zakres, dodatkowo posiadają rozbudowane doszczegółowienie. Rysunek 2 przedstawia przykład opisu umiejętności w SRK IT.

Tak sformułowane zapisy są mało czytelne, utrudniają korzystanie z SRK. W szczególności utrudnione jest przypisanie poziomu pojedynczym kompetencjom.

Przykładowo:

Zapis na poziomie 6, dotyczący umiejętności w zakresie programowania sformułowany jest następująco:

„posiada umiejętności związane z zaprojektowaniem, wykonaniem i wdrożeniem oprogramowania systemu informatycznego, wykorzystującego różnorodne komponenty i przetwarzanie rozproszone; w szczególności potrafi:

• wykorzystać wiedzę matematyczną i informatyczną do opisu i symulacji procesów, tworzenia modeli, zapisu algorytmów oraz innych podobnych działań
• pełnić rolę eksperta w zakresie wybranych języków i narzędzi programowania
• posługiwać się odpowiednimi narzędziami: analizy, ewaluacji i walidacji do oceny systemów, technologii i zadań informatycznych
• ocenić złożoność obliczeniową i wykonać plan testów
• modelować i wykorzystywać wielowarstwowe systemy rozproszone”

W przypadku kwalifikacji, dotyczącej np. modelowania wielowarstwowych systemów rozproszonych, ale nie zawierającej umiejętności związanych z wdrażaniem oprogramowania, tak sformułowany zapis nie daje pewności, czy kwalifikacji takiej można przypisać poziom 6.

Ponadto taka konstrukcja sprzyja błędom i nieścisłościom związanym z odniesieniem zapisów do charakterystyk poziomów SRK (szczegóły dotyczące porównania z PRK opisano w podrozdziale “Porównanie zapisów SRK IT z charakterystykami Polskiej Ramy Kwalifikacji”).

Wyniki oceny zakresu Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego

W ramach analizy zakresu SRK IT, w pierwszej kolejności przeanalizowano informacje podane przez Wykonawcę w części opisowej SRK IT.

Twórcy SRK IT wskazują, że na użytek opracowania SRK przyjęto następującą definicję sektora IT:

„obszar działalności, w ramach którego informacja jest: pozyskiwana, przesyłana, przetwarzana, analizowana, przechowywana i prezentowana. Ten obszar przejawia się poprzez działania o różnym stopniu złożoności, związane z analizą wymagań, projektowaniem, napisaniem, przetestowaniem, zabezpieczeniem i wdrożeniem oprogramowania lub administrowaniem – konfiguracją i utrzymaniem w ruchu systemu informatycznego oraz niezbędnymi czynnościami związanymi z jego aktualizacją.”^[3]

Ponadto, zakres SRK IT został doprecyzowany poprzez zdefiniowanie każdego z dwóch wyodrębnionych w SRK obszarów:

• Programowanie to proces projektowania, tworzenia, testowania i utrzymywania kodu źródłowego programów komputerowych lub urządzeń mikroprocesorowych (mikrokontrolery). Kod źródłowy jest napisany w języku programowania z użyciem określonych reguł. Może być modyfikacją istniejącego programu lub czymś zupełnie nowym. Programowanie wymaga dużej wiedzy i doświadczenia w wielu różnych dziedzinach, takich jak projektowanie aplikacji, algorytmika, struktury danych, znajomość języków programowania i narzędzi programistycznych, wiedzy na temat kompilatorów czy sposobów działania podzespołów komputera. W inżynierii oprogramowania programowanie (implementacja) jest tylko jednym z etapów powstawania programu. Informatyk programujący komputery nazywany jest programistą. Zadania programisty zazwyczaj obejmują: analizę wymagań systemowych, specyfikację aplikacji, architekturę systemu informatycznego, programowanie, kompilację oprogramowania, testowanie oprogramowania, dokumentację programu, integrację oraz serwisowanie oprogramowania.
• Administrowanie polega na zarządzaniu siecią lub systemem informatycznym w celu zapewnienia jego sprawnego i ciągłego działania. Może dotyczyć takich kategorii jak aplikacje, bazy danych, kopie bezpieczeństwa, sieci LAN/ WAN czy systemy operacyjne (serwery). Do typowych zadań administratora należy nadzorowanie pracy powierzonych systemów, zarządzanie kontami i uprawnieniami użytkowników, konfiguracja systemów, instalowanie i aktualizacja oprogramowania, dbanie o bezpieczeństwo systemu i danych w systemach, nadzorowanie, wykrywanie i eliminowanie nieprawidłowości, asystowanie i współpraca z zewnętrznymi specjalistami przy pracach instalacyjnych, konfiguracyjnych i naprawczych, dbanie o porządek itp. Ważnym elementem jest też tworzenie dokumentacji zmian wprowadzanych w systemach, mających bezpośredni wpływ na jego funkcjonalność. Ze względu na zakres obowiązków, specjalistyczna wiedza typowego administratora może wykraczać poza znajomość administracji powierzonego mu oprogramowania lub sieci i dotyczyć pogranicza takich kategorii, jak m.in.: elektronika, znajomość wielu różnych języków programowania, kryptografia i kryptoanaliza. Z racji wykonywanych obowiązków i dostępu do danych wrażliwych administrator w swojej pracy powinien kierować się zasadami zgodnymi z etyką i obowiązującym prawem telekomunikacyjnym.

Ponadto Wykonawca w części opisowej SRK IT wskazuje również, wyodrębnione przez niego w toku prac analitycznych, obszary funkcjonalne w sektorze IT. Wg opisu, obszary te posłużyły do opracowania charakterystyk poziomów, które w dalszej kolejności umieszczone zostały w części ogólnej lub w jednym z dwóch obszarów (programowanie lub administrowanie). Wyodrębnione obszary to:

• analityka IT (obszar obejmujący zagadnienia związane z analizą i rozwojem systemów komputerowych, tworzeniem architektury IT, rozwijaniem aplikacji, zapewnianiem bezpieczeństwa aplikacji itp.);
• programowanie (obszar obejmujący programowanie aplikacji i systemów, w tym aplikacji mobilnych i multimediów w różnych językach programowania, testowanie oprogramowania);
• bazy danych i sieci komputerowe (obszar obejmujący zagadnienia związane z projektowaniem i administrowaniem baz danych, systemów i sieci komputerowych, ich analizowaniem i rozwijaniem oraz zapewnianiem bezpieczeństwa danych);
• inżynieria komputerowa (obszar obejmujący całokształt zagadnień związanych z architekturą i działaniem pojedynczych lub złożonych systemów komputerowych);
• technologie internetowe (obszar obejmujący projektowanie i zarządzanie stronami internetowymi, tworzenie aplikacji WWW, rozwijanie technologii internetowych itp.);
• wsparcie IT (obszar obejmujący wsparcie informatyczne i techniczne użytkowników software’u lub hardware’u w codziennej pracy z oprogramowaniem, systemami lub sprzętem);
• zarządzanie w IT (obszar obejmujący zagadnienia związane z organizacją i zarządzaniem projektami z zakresu IT, w tym m.in.: tworzenie strategii biznesowych w IT, operacyjne zarządzanie projektem, zarządzanie produktem, zarządzanie ryzykiem, zarządzanie relacjami z klientami i dostawcami, udoskonalanie procesów biznesowych, zarządzanie jakością, zarządzanie zmianą, zarządzanie bezpieczeństwem informacji itp.).

Analiza wskazanych przez Wykonawcę definicji, jak również opisu wyodrębnionych przez niego obszarów funkcjonalnych wskazuje na szerokie i kompleksowe ujęcie kompetencji w ramach SRK IT.

W następnej kolejności poddano analizie charakterystyki poziomów SRK IT. W szczególności zweryfikowano, czy w opisie poziomów SRK IT odzwierciedlono wszystkie kompetencje wykazane w przytoczonych powyżej definicjach i obszarach funkcjonalnych.

Analiza wykazała, że SRK IT można uznać za kompletną w zakresie kompetencji mieszczących się w opisanych wyżej obszarach funkcjonalnych dotyczących programowania, wsparcia IT, zarządzania w IT, sieci komputerowych oraz częściowo w obszarze dotyczącym analityki IT (w zakresie tworzenia architektury IT i rozwijania aplikacji) i inżynierii komputerowej (przede wszystkim w zakresie wiedzy dotyczącej działaniem systemów komputerowych).

Uzupełnienia wymagają natomiast zagadnienia związane z bazami danych, technologiami internetowymi oraz pozostałe zagadnienia wchodzące w skład obszarów dotyczących analityki IT i inżynierii komputerowej.

Ponadto, podczas aktualizacji zespół ekspertów zaangażowanych w prace powinien rozważyć ewentualne włączenie do SRK IT kompetencji odpowiadających poziomowi 8 PRK, np. dotyczących:

• tworzenia innowacyjnych programów, aplikacji, baz danych itp.,
• tworzenia innowacyjnych technologii, metod i rozwiązań organizacyjnych wykorzystywanych w sektorze IT,
• znajomości najnowszych metod, technologii, rozwiązań organizacyjnych w zakresie IT,
• znajomości osiągnięć w zakresie nauk związanych z działaniami w sektorze,
• znajomości najnowszych osiągnięć inżynierii komputerowej i technologii internetowych,
• wykorzystywania innowacyjnych technologii (w szczególności w zakresie obszarów odnoszących się do programowania, baz danych, inżynierii komputerowej).

Analiza powyższych definicji i obszarów funkcjonalnych pozwala przypuszczać, że w SRK IT mogą zostać umieszczone również kompetencje odpowiadające poziomowi 3 PRK, np. dotyczące:

• wykonywania niezbyt złożonych zadań związanych ze wsparciem użytkowników systemów komputerowych,
• podłączaniem, konfigurowaniem prostych urządzeń,
• znajomości terminologii, podstawowych definicji,
• znajomością typowych metod wykorzystywanych w czasie realizowanych zadań,
• znajomości zasad bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa pracy, bezpieczeństwa danych, systemów komputerowych,
• zasad działania urządzeń.

Rozpatrując zakres SRK IT należy przeanalizowano role zawodowe zidentyfikowane w sektorze IT w ramach badania Branżowy Bilans Kapitału Ludzkiego (BBKL)^[4] oraz wymagane dla tych ról kompetencje. Analizie poddano następujące role:

• Programowanie
• Wdrażanie produktu
• Rozwój biznesu
• Testowanie
• Projektowanie rozwiązania
• Obsługa infrastruktury
• Zarządzanie produktem
• Zarządzanie zespołem
• Asysta techniczna
• Analiza danych
• DevOps
• Projektowanie ergonomii (UX)

Jak wspomniano powyżej, w obecnej SRK IT można odnaleźć, charakterystyczne dla analizowanych ról zawodowych, kompetencje związane z tworzeniem, rozwojem, testowaniem, wdrażaniem oprogramowania, znajomością języków programowania, algorytmiką, pozyskiwaniem i przetwarzaniem informacji.

Wśród kompetencji charakterystycznych dla ww. ról, o stosunkowo najwyższym znaczeniu dla pracodawców, znajdują się kompetencje biznesowe, pozwalające na skuteczną współpracę z klientem i monitorowanie jego potrzeb (np. umiejętność analizy potrzeb klienta, komunikacji z klientem, wiedza o branży klienta, a także jego produkcie i związanych z nim technologiach i systemach). Ponadto cenne i poszukiwane na rynku pracy są również kompetencje związane ze znajomością cyklu życia projektu, programów do zarządzania nim oraz umiejętności zarządzania projektami, umiejętność realizowania zadań, współpracy w zespole i zarządzania czasem, motywacja, gotowość do brania odpowiedzialności i inne. W SRK IT nie zawarto takich kompetencji. Niemniej jednak należy zauważyć, że szereg wskazanych dla kluczowych ról zawodowych kompetencji ma charakter uniwersalny (np. umiejętność planowania pracy własnej). Z reguły, pomimo istotności dla ról zawodowych charakterystycznych dla sektora, kompetencji, które nie posiadają specyfiki sektorowej nie umieszcza się w SRK.

Ostateczny zakres SRK zawsze jest wynikiem prac związanych z tworzeniem lub aktualizowaniem SRK. W szczególności określany jest on poprzez prowadzoną analizę kompetencji, w czasie której identyfikowane są kompetencje kluczowe i specyficzne dla danego sektora. Zespół ekspercki każdorazowo decyduje, które ze zidentyfikowanych kompetencji są kluczowe i specyficzne dla sektora i należy umieścić je w SRK.

W przypadku aktualizacji SKR rekomenduje się, aby zespół ekspertów przeprowadził analizę kompetencji odnosząc się do definicji i obszarów funkcjonalnych wskazanych przez Wykonawcę SRK IT, ze szczególnym uwzględnieniem wskazanych powyżej obszarów wymagających uzupełnienia. Rekomenduje się również przeanalizowanie specyficznych dla sektora kompetencji odpowiadających poziomom 3 oraz 8 PRK i podjęcia decyzji odnośnie do zasadności umieszczania ich w SRK IT.

Ostatnim etapem analizy zakresu SRK IT była analiza zapisów charakterystyk poziomów pod kątem ich aktualności. W SRK IT używane są sformułowania zapewniające aktualność zapisów poprzez zachowanie neutralności technologicznej tj. sformułowania typu: „systemy informatyczne”, „języki programowania”. Nie są wskazywane konkretne technologie, nazwy własne itp. Pod tym względem SRK IT jest aktualna.

Z drugiej jednak strony obecna SRK IT nie obejmuje kompetencji odnoszących się do aktualnych trendów, takich jak np. cyberbezpieczeństwo, przemysł 4.0, chmury obliczeniowe/przetwarzanie brzegowe, automatyzacja testowania, sztuczna inteligencja, continous delivery, user experience, big data, blockchain, internet rzeczy, wirtualna i poszerzona rzeczywistość, rozwój komputerów kwantowych.

Podsumowując: obecna SRK IT zachowuje neutralność technologiczną, niemniej jednak, aby możliwe było uznanie jej za adekwatną do aktualnych potrzeb sektora, wymaga rozszerzenia zakresu kompetencji w niej ujętych.

Wyniki oceny zgodności Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego z Polską Ramą Kwalifikacji

Zgodnie z Ustawą z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. 2016 poz. 64) (dalej: Ustawa o ZSK), Sektorowa Rama Kwalifikacji to opis poziomów kwalifikacji funkcjonujących w danym sektorze lub branży. Poziomy Sektorowych Ram Kwalifikacji odpowiadają odpowiednim poziomom Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK). W ramach prowadzonej analizy SRK IT zbadano zgodność jej charakterystyk z odpowiednimi poziomami PRK.

Porównanie zapisów SRK IT z charakterystykami Polskiej Ramy Kwalifikacji

Zapisy Ustawy o ZSK oraz dotychczasowe doświadczenia z tworzenia sektorowych ram kwalifikacji, zawarte m.in. w opracowaniu Instytutu Badań Edukacyjnych^[5], wskazują, że ocena zgodności sektorowej ramy kwalifikacji z PRK powinna opierać się na porównaniu poszczególnych zapisów w sektorowej ramie kwalifikacji i odniesieniu ich do odpowiednich zapisów w PRK. Przy czym bezpośredni punkt odniesienia powinny stanowić charakterystyki poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji drugiego stopnia typowe dla kwalifikacji o charakterze zawodowym.

Ocenę zgodności SRK IT z PRK dokonano poprzez przypisanie do poszczególnych zapisów SRK IT odpowiadających im kodów charakterystyk poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji drugiego stopnia typowych dla kwalifikacji o charakterze zawodowym. W przypadku, gdy nie było to możliwe, skorzystano z charakterystyk poziomów PRK drugiego stopnia typowych dla kwalifikacji uzyskanych w ramach edukacji ogólnej i szkolnictwa wyższego lub charakterystyk poziomów PRK pierwszego stopnia (uniwersalnych).

Poniżej przedstawiono wyniki analizy wraz z wybranymi przykładami. W załączonej do Raportu tabeli zawarto zestawienie wszystkich charakterystyk poziomów SRK IT wraz z przypisanymi kodami odpowiednich charakterystyk PRK, ewentualnie informacją o braku możliwości dokonania takiego przypisania oraz uwagami o charakterze metodycznym, dotyczącymi sposobu sformułowania wybranych zapisów.

Kolorem zaznaczono zapisy SRK IT, które są niezgodne z odpowiednimi poziomami PRK lub też niemożliwe było jednoznaczne odniesienie ich do PRK.

Wyniki oceny

Przeprowadzona analiza wykazała kilka typów błędów, które pojawiają się w SRK IT.

Błędnie przypisany poziom PRK

Zgodnie z Art. 2 pkt 19 Ustawy o ZSK, Poziomy Sektorowych Ram Kwalifikacji odpowiadają odpowiednim poziomom Polskiej Ramy Kwalifikacji. Natomiast w SRK IT znajdują się zapisy, które odpowiadają innemu niż wskazano poziomowi PRK. Najczęściej wynika to z konstrukcji charakterystyk poziomów, która zakłada bardzo rozbudowane kompetencje wraz z ich doszczegółowieniem. Najczęściej niezgodność wykazują zapisy znajdujące się w doszczegółowieniu.

Przykładowo:

Programowanie, poziom 6:

„posiada umiejętności związane z zaprojektowaniem, wykonaniem i wdrożeniem oprogramowania systemu informatycznego, wykorzystującego różnorodne komponenty i przetwarzanie rozproszone; w szczególności potrafi:

• wykorzystać wiedzę matematyczną i informatyczną do opisu i symulacji procesów, tworzenia modeli, zapisu algorytmów oraz innych podobnych działań;
• pełnić rolę eksperta w zakresie wybranych języków i narzędzi programowania;
• posługiwać się odpowiednimi narzędziami: analizy, ewaluacji i walidacji do oceny systemów, technologii i zadań informatycznych;
• ocenić złożoność obliczeniową i wykonać plan testów;”

Zapis „ocenić złożoność obliczeniową” odpowiada poziomowi 4 PRK (P4Z_UI[4]).

Zapisy są bardzo rozbudowane, zawierające opis wielu kompetencji, czasem z różnych poziomów, przez co nie jest możliwe jednoznaczne wskazanie poziomu PRK

Złożone opisy poziomów w SRK IT powodują, że poszczególne zapisy zawierają w sobie wiele kompetencji, czasem z różnych poziomów (przykład w punkcie poprzednim). Utrudnia to jednoznaczne określenie poziomu PRK.

Zapisy nie stanowią opisu kompetencji, nie są sformułowane językiem efektów uczenia się.

Przykładowo:

• „wykorzystać pracę zewnętrznych dostawców usług telekomunikacyjnych i wirtualnych usług informatycznych”
• „pełnić rolę eksperta w zakresie wybranych języków i narzędzi programowania”
• „zastosować w praktyce metodykę prowadzenia projektów informatycznych lub organizacji
  pracy zespołów wytwarzających oprogramowanie”.

Wnioski z oceny zgodności SRK IT z charakterystykami poziomów PRK

Przeprowadzona analiza wykazała, że opracowany projekt Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego zawiera błędnie sformułowane lub błędnie przypisane do poziomu PRK kompetencje. Oznacza to, że w obecnym brzmieniu SRK IT nie powinna zostać włączona do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Niemniej jednak błędy nie są liczne i mogą zostać w prosty sposób poprawione np. w czasie aktualizacji ramy. W tym celu należy przeredagować błędnie sformułowane zapisy oraz przenieść na odpowiednie poziomy błędnie umiejscowione zapisy lub zredagować je tak, aby odpowiadały poziomowi, na którym się znajdują.

5. Rekomendacje dotyczące aktualizacji SRK IT

Rekomendacje dotyczące procesu opracowywania/ aktualizowania sektorowych ram kwalifikacji

Proces opracowywania lub aktualizacji można podzielić następujące etapy:

1. analiza kompetencji,
2. opracowanie wstępnego projektu SRK,
3. konsultacje w środowisku branżowym,
4. opracowanie ostatecznej wersji projektu SRK.

W niniejszym podrozdziale zawarto rekomendacje dotyczące organizacji każdego z ww. etapów. Rekomendacje te są wynikiem doświadczeń wykonawcy związanych z opracowywaniem sektorowych ram kwalifikacji. Kluczowe w procesie opracowywania lub aktualizacji SRK jest zaangażowanie zespołu ekspertów o odpowiednich kompetencjach. Na każdym z wymienionych etapów należy zaangażować przedstawicieli sektora (ekspertów branżowych) oraz co najmniej dwóch ekspertów metodycznych posiadających doświadczenie w moderowaniu prac eksperckich mających na celu opracowanie sektorowych ram kwalifikacji dla różnych sektorów. Powinien zostać zaangażowany również koordynator, odpowiedzialny za organizację prac. Funkcję tę może pełnić jeden z ekspertów branżowych lub metodycznych. Ponadto planując proces należy uwzględnić odpowiedni czas trwania każdego z etapów. Istotne jest to w celu zapewnienia komfortu pracy zespołu, a tym samym wysokiej jakości SRK.

Z uwagi na powyższe, w sformułowanych rekomendacjach skupiono się na wskazówkach związanych z angażowaniem ekspertów branżowych oraz czasem trwania każdego z etapów. Ponadto w opisie każdego z etapów przedstawiono przebieg etapu oraz zawarto wskazówki dotyczące możliwych do zastosowania metod prowadzenia prac. Rekomendacje przedstawiono w formie tabel dla każdego etapu oddzielnie.

Rekomendowane warianty postępowania w zakresie aktualizacji SRK IT

Analiza obecnie istniejącej SRK IT wykazała, że jest to dokument wymagający aktualizacji, w szczególności w obszarze uzupełnienia zakresu kompetencji w niej zawartych oraz dostosowania do wymagań Ustawy o ZSK w zakresie zgodności z PRK. Ponadto SRK IT posiada mało funkcjonalną strukturę, która zniechęca do jej wykorzystywania. Niemniej jednak jest to dokument zawierający w miarę poprawnie opisane kompetencje specyficzne dla sektora IT. Poniżej przedstawiono proponowane warianty aktualizacji SRK IT.

Wariant 1: uzupełnienie SRK IT o brakujące obszary kompetencji z zachowaniem dotychczasowej struktury

Opis wariantu

Ten wariant aktualizacji zakłada mniejszą ingerencję w istniejącą obecnie SRK IT. Przed przystąpieniem do aktualizowania SRK IT, należy w pierwszej kolejności dostosować SRK do wymagań Ustawy o ZSK, tj. przeredagować te zapisy, które są niepoprawnie sformułowane oraz przenieść lub przeredagować zapisy, które są błędnie odniesione do poziomów PRK. Następnie można przystąpić do aktualizowania SRK IT, zgodnie z opisanym wyżej schematem. W tym przypadku analiza kompetencji obejmować będzie tylko te obszary, które nie zostały dotychczas opisane w SRK IT oraz, zgodnie z opisanymi wyżej rekomendacjami, kompetencje specyficzne dla sektora odpowiadające poziomom 3 i 8 PRK. Następnie zidentyfikowane kompetencje powinny zostać odpowiednio zredagowane i wpisane w istniejącą strukturę SRK. W dalszej kolejności opracowany dokument poddać można konsultacjom branżowym. Konsultacje mogą dotyczyć całości SRK lub tylko wprowadzonych zmian.

Zalety:

1. Niskie nakłady związane z aktualizacją. W tym wariancie aktualizacji możliwe jest skrócenie czasu trwania prac oraz zmniejszenie zaangażowania ekspertów branżowych (należy zapewnić jedynie udział ekspertów posiadających doświadczenie w zakresie brakujących w SRK IT obszarów)

Wady/zagrożenia:

1. Utrwalenie mało funkcjonalnej struktury. Zachowanie obecnej struktury może ograniczyć użyteczność SRK IT dla przedstawicieli sektora, co skutkować będzie tym, że rama nadal nie będzie rozpoznawalna i wykorzystywana w środowisku branżowym.
2. Ryzyko powielania błędów. Obecna struktura, wraz ze złożonymi, rozbudowanymi opisami kompetencji, zwiększa ryzyko związane z błędnym odniesieniem charakterystyk SRK IT do charakterystyk poziomów PRK.

Wariant 2: uzupełnienie SRK IT o brakujące obszary kompetencji wraz z przebudową struktury

Opis wariantu

Ten wariant aktualizacji zakłada uzupełnienie SRK IT o brakujące obszary kompetencji z jednoczesną przebudową struktury SRK IT.

Dotychczasowe opisy poziomów SRK IT powinny zostać przeredagowane oraz ułożone w wyznaczniki sektorowe, wyodrębnione zgodnie z aktualnymi zaleceniami w zakresie tworzenia SRK. Kompetencje mogą również zostać pogrupowane w wiązki kompetencji, tj. ciągi kompetencji o zbliżonej tematyce, odzwierciedlające progresję wymagań na poszczególnych poziomach SRK IT.

Zaleca się, aby przebudowa struktury SRK IT realizowana była równolegle do prowadzonej analizy kompetencji w obszarach wymagających uzupełnienia. Pozwoli to na uwzględnienie w strukturze również nowo zidentyfikowanych kompetencji. W tym przypadku analiza kompetencji również obejmować będzie tylko te obszary, które nie zostały dotychczas opisane w SRK IT oraz, zgodnie z opisanymi wyżej rekomendacjami, kompetencje specyficzne dla sektora odpowiadające poziomom 3 i 8 PRK.

Opracowany w ten sposób wstępny projekt SRK IT poddać można konsultacjom branżowym. W tym przypadku zaleca się przeprowadzić konsultacje w odniesieniu do całości SRK IT.

Zalety:

1. Spójna, aktualna SRK IT opracowana zgodnie z aktualnymi trendami w tworzeniu SRK. Obecna SRK IT tworzona była na przełomie 2014 i 2015 r., a więc jeszcze przed ogłoszeniem Ustawy o ZSK. Od tamtego czasu opracowano szereg SRK dla innych sektorów, rozwinięto metodologię, wypracowano dobre praktyki. Przebudowa struktury SRK IT, zgodnie z zebranymi na przestrzeni lat doświadczeniami, pozwoli na uzyskanie dokumentu, który będzie funkcjonalny, odpowiadający na potrzeby sektora IT oraz zgodny z aktualnymi trendami w tworzeniu SRK, m.in. w zakresie wyodrębniania wyznaczników sektorowych, porządkowania wiązek kompetencji, formułowania charakterystyk poziomów. Pozwoli to uzyskać dokument bardziej przejrzysty, zrozumiały i łatwiejszy do korzystania przez użytkowników.

Wariant 3: rezygnacja z aktualizacji SRK IT na rzecz innych rozwiązań opisujących kompetencje w sektorze IT

Opis wariantu

Dla sektora IT istnieją rozwiązania opisujące kompetencje podobne do sektorowych ram kwalifikacji. Do rozwiązaniami takimi są np. takich Framework for the Information Age (SFIA), European e-Competence Framework (e-CF). Rozwiązania te funkcjonują w środowisku międzynarodowym, są rozpoznawalne i zaczynają być wykorzystywane w sektorze, np. do opisu stanowisk czy wsparcia procesu rekrutacji, zwłaszcza w przypadku firm działających na arenie międzynarodowej lub realizujących projekty z udziałem partnerów zagranicznych. Ich niewątpliwą zaletą jest to, że posiadają one rozwinięte wsparcie eksperckie i instytucjonalne i są na bieżąco aktualizowane. Podobnie jak sektorowe ramy kwalifikacji rozwiązania te opisują kompetencje kluczowe dla sektora IT przyporządkowane do poziomów odzwierciedlających progresję wymagań. Wymienione ramy kompetencyjne mogą być wykorzystywane w sektorze do tworzenia opisów stanowisk, profili kompetencyjnych, programów szkoleń, a nawet wspierać opisywanie kwalifikacji rynkowych włączanych do ZRK.

Niemniej jednak, wymienione wyżej ramy kompetencyjne nie wypełniają wymogów Ustawy o ZSK i nie mogą stać się częścią Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. W ww. ramach nie wyodrębniono kategorii kompetencji zgodnie z założeniami ZSK oraz nie odniesiono zapisów do poszczególnych charakterystyk poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji. Możliwe jest ich powiązanie z poziomami Polskiej Ramy Kwalifikacji, co pozwoliłoby na pośrednie odniesienie ich zapisów do poziomów PRK. W przypadku rezygnacji z aktualizowania SRK IT możnaby skupić się na wypracowaniu sposobu powiązania wybranych rozwiązań opisujących kompetencje z sektora IT z Polską Ramą Kwalifikacji. Niemniej jednak, tego typu powiązanie nie pozwoli na spełnienie wymogów niezbędnych do włączenia któregoś z ww. dokumentów, jako sektorowej ramy kwalifikacji, do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji.

Zalety:

1. Wykorzystanie istniejącego, rozpoznawalnego w sektorze rozwiązania.
2. Wykorzystywanie dokumentu, który posiada wsparcie eksperckie i instytucjonalne oraz jest regularnie aktualizowany.

Wady:

1. Wykorzystywany dokument (zewnętrzna rama kompetencyjna) nie jest częścią Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Jak wspomniano powyżej, żadne z istniejących rozwiązań nie spełnia wymogów Ustawy o ZSK i nie może stać się częścią Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Nie ma to większego znaczenia w przypadku wykorzystywania ramy do tworzenia np. opisów stanowisk, profili kompetencyjnych, programów szkoleń czy nawet w przypadku wykorzystania ramy do opisu kwalifikacji rynkowej. Należy jednak pamiętać o roli, jaką pełni sektorowa rama kwalifikacji w ZSK. Zgodnie z Ustawą o ZSK po włączeniu danej SRK do ZSK obligatoryjne staje się odnoszenie do kwalifikacji rynkowych z danego obszaru. Oznacza to, że w przypadku włączenia SRK IT do ZSK, każda kwalifikacja rynkowa z obszaru IT opisywana i włączana do ZSK nadawany będzie miała, oprócz poziomu PRK, odpowiedni poziom SRK IT. Dzięki temu łatwiej będzie wyszukiwać, porównywać i analizować kwalifikacje rynkowe dotyczące IT. Łatwiejsze też będzie tworzenie map kwalifikacji z obszaru IT, pokazujących zależności i powiązania pomiędzy kwalifikacjami. Opisującym kwalifikacje ułatwi to analizowanie już włączonych kwalifikacji, a osobom zainteresowanych nabywaniem kwalifikacji ułatwi planowanie rozwoju. Rezygnacja z aktualizowania kwalifikacji na rzecz rozwiązań funkcjonujących poza ZSK spowoduje utratę opisanych wyżej korzyści.

Podsumowanie rekomendacji

Powyżej opisano warianty związane z aktualizowaniem SRK IT. Ze względu na korzyści związane z włączeniem SRK IT do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji nie zaleca się rezygnacji z aktualizacji (wariant 3). Niemniej jednak rekomenduje się wykorzystanie istniejących rozwiązań w zakresie kompetencji w sektorze IT przy aktualizowani SRK IT. Dokumenty takie jak Framework for the Information Age (SFIA), European e-Competence Framework (e-CF) powinny zostać uwzględnione na etapie określania zakresu SRK, prowadzenia analizy kompetencji czy też projektowaniu struktury SRK. Przede wszystkim powinny stać się one źródłem informacji o potrzebach sektora w zakresie kompetencji.

Rekomenduje się przeprowadzenie aktualizacji zgodnie z opisanym powyżej wariantem 2. Nakład pracy związany z przebudową struktury SRK IT nie będzie znacząco większy niż w przypadku wariantu 1. Zwiększeniu ulegnie przede wszystkim nakład pracy, która wykonać powinni eksperci metodyczni. To oni odpowiadają za wypracowanie optymalnej struktury SRK IT, redagowanie kompetencji oraz formułowanie charakterystyk poziomów SRK. Nakład pracy ekspertów branżowych nie wzrośnie lub wzrośnie nieznacznie w stosunku do wariantu 1. Wydłużeniu ulec może czas trwania aktualizacji, w szczególności czas przeznaczony na konsultacje branżowe.

6. Załącznik

1. Analiza zgodności SRK IT z Polską Ramą Kwalifikacji

Przypisy

• ^[1]„Przewodnik wykorzystania Sektorowej Ramy Kwalifikacji dla Sektora Nieruchomości w zarządzaniu zasobami ludzkimi w podmiotach branżowych” http://srkn.administrator24.info/jak-pracodawca-zarzadca-i-posredniknieruchomosci-moze-wykorzystac-sektorowa-rame-kwalifikacji/
• ^[2]Szymczak A., Trochymiak M., Żurawski A. (2015). Sektorowe ramy kwalifikacji w Polsce. Analiza założeń i wytyczne do tworzenia. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• ^[3]Ta i dalsze definicje dotyczące zakresu SRK IT zaczerpnięte z: Sektorowa Rama Kwalifikacji dla Sektora Informatycznego (SRK IT) https://kwalifikacje.edu.pl/wp-content/uploads/publikacje/PDF/srk/SRKIT_pl_internet_fin_popr.pdf
• ^[4]Szczucka A., Lisek K., Strycharz J. (2021). Branżowy Bilans kapitału ludzkiego. Raport z II edycji badań Branża IT w dobie pandemii Analiza sytuacji pracodawców, kluczowych trendów rozwojowych i zapotrzebowania na kompetencje. Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. oraz Szczucka A., Lisek K., Strycharz J. (2019). Branżowy Bilans Kapitału Ludzkiego – Raport podsumowujący I edycję badania w sektorze IT przeprowadzonego w latach 2017–2018. Warszawa: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.
• ^[5]Szymczak A., Trochymiak M., Żurawski A. (2015). Sektorowe ramy kwalifikacji w Polsce. Analiza założeń i wytyczne do tworzenia. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych