Nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK) coraz częściej towarzyszą nam w codziennym życiu jako pomocne narzędzia ułatwiające wykonywanie wielu czynności, w dużej mierze zawodowych. Dzisiejsze młode pokolenie, które właściwie nie zna już świata bez internetu, z łatwością korzysta z technologii cyfrowej, usprawniając sobie bieżącą organizację i wykonywanie zadań związanych zarówno z nauką, jak i kontaktami rówieśniczymi. Dlatego nauczyciele podążający za zainteresowaniami uczniów, chcąc realizować ich potrzeby, powinni urozmaicać zajęcia lekcyjne poprzez stosowanie nowatorskich rozwiązań technologicznych.
Umiejętne wykorzystanie ciągle rozwijającej się myśli technicznej może być dużym wsparciem w procesie edukacyjnym i podnosić jego efektywność, a dostępne narzędzia mogą wspomagać integrację społeczną uczniów i środowiska oświatowego. Warto zatem, aby szkoła czerpała korzyści z potencjału TIK jako instrumentu poszerzającego wachlarz metod kształcenia, uczenia się oraz dostosowywania wymagań edukacyjnych kierowanych do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Z technologii informacyjno-komunikacyjnych trzeba korzystać rozsądnie. Aby rzeczywiście tak było, należy zdobywać cenną wiedzę z zakresu dostępnych programów, aplikacji użytkowych, systemów operacyjnych, programów narzędziowych, gier wideo itd. W praktyce potrzebujemy bowiem szerokiego spektrum kompetencji kluczowych, by móc przystosować się do szybko zmieniającego się świata, w którym znajomość technologii staje się niezbędna do sprawnego funkcjonowania.
Kompetencje definiowane są jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Kompetencje kluczowe to te, których potrzebują wszystkie osoby do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. W Zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie1 uwzględniono kompetencje informatyczne, które obejmują umiejętne i krytyczne wykorzystywanie technologii społeczeństwa informacyjnego (TSI) w nauce, pracy, rozrywce i porozumiewaniu się. Opierają się one na podstawowych umiejętnościach w zakresie TIK: wykorzystywania komputerów do uzyskiwania oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania się i uczestniczenia w sieciach współpracy za pośrednictwem internetu. Dobre opanowanie podstawowych umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych jest podstawą uczenia się, a umiejętność uczenia się sprzyja rozwojowi.
W 2001 roku Marc Prensky2 poinformował, iż współcześni uczniowie to „cyfrowi tubylcy”, którzy inaczej odbierają i przetwarzają informacje niż ich poprzednicy. Pod wpływem kontaktu z technologiami w ich mózgach dokonały się ogromne zmiany w strukturze sieci neuronalnej, co musi nieść zmiany w sposobie nauczania, ponieważ sposób ich uczenia się jest odmienny od tego sprzed ery informatyzacji. Nie wystarczy już tylko kreda i tablica, konieczne są zmiany w programie nauczania, podstawie programowej i kształceniu nauczycieli. Niezbędne są, dostosowane do potrzeb, nowe formy pracy z uczniami oraz nowoczesne, pobudzające kreatywność narzędzia, które wspierać będą naturalną potrzebę uczenia się.
W Ośrodku Rozwoju Edukacji w Wydziale Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych zrodził się pomysł przygotowania publikacji na temat możliwości wykorzystywania przez nauczycieli technologii informacyjno-komunikacyjnych w codziennej pracy szkoły. Celem, który przyświecał inicjatorom przedsięwzięcia, było uczynienie lekcji ciekawszymi dla współczesnego ucznia oraz wsparcie procesu uczenia się dzieci wymagających specjalnego oddziaływania ze względu na szczególne potrzeby edukacyjne wynikające z różnych dysfunkcji. Bezpośrednią inspiracją do podjęcia wyzwania stało się szkolenie „Wykorzystanie technologii informacyjno- -komunikacyjnych w nauczaniu i uczeniu się uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”, zorganizowane przez Wydział Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych ORE, wysoko ocenione przez uczestników. Zaprezentowane podczas szkolenia wybrane aplikacje i platformy są bezpłatne i ogólnie dostępne, w związku z czym cieszyły się dużym zainteresowaniem i zostały uznane za takie, z których warto skorzystać w pracy szkoły. Wiedzę tę przekazujemy Czytelnikom na łamach niniejszej publikacji, z nadzieją na dalsze upowszechnianie.
Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wymagają od nauczycieli, pedagogów, psychologów szczególnego podejścia oraz przemyślanych i często nieszablonowych – dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości dzieci – metod i form pracy edukacyjnej i terapeutycznej. W tym zakresie bardzo pomocne okazują się właśnie narzędzia cyfrowe, dzięki którym często można wyzwolić w uczniach duży potencjał mimo wielu zaburzeń sensorycznych, percepcyjnych, komunikacyjnych i społecznych.
W Części I publikacji zostały omówione zagadnienia z zakresu prawa autorskiego, w tym rozwiązania ułatwiające bezpłatne i niewymagające dodatkowych zgód właścicieli praw autorskich korzystanie z utworów chronionych. Wyjaśniono, czym jest dozwolony użytek w celach edukacyjnych, prawo cytatu, zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku oraz otwarte zasoby edukacyjne.
Część II opracowania zawiera prezentację przykładowych platform edukacyjnych, których zasoby mogą być cenną inspiracją do wzbogacania zajęć dydaktycznych czy rewalidacyjnych. W tej części pracy znalazły się także opisy proponowanych aplikacji i programów komputerowych do wykorzystywania podczas lekcji, zajęć rewalidacyjnych i w pracy indywidualnej z uczniami wymagającymi dostosowań i wsparcia ze względu na ich indywidualne potrzeby wynikające z deficytów rozwojowych.
Część III materiału stanowią scenariusze zajęć, które mogą zainspirować nauczycieli do pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Scenariusze zostały opracowane przez doświadczone nauczycielki, wykorzystujące technologię cyfrową w swoich codziennych zajęciach z uczniami szkoły specjalnej. Autorki scenariuszy, popularyzatorki stosowania – m.in. na łamach niniejszej publikacji – nowych technologii w szkole, mają w swoim dorobku wiele innych projektów, programów autorskich oraz innowacji pedagogicznych, w których pokazują, jak można wykorzystać technologie informacyjno-komunikacyjne, by wzbogacić lekcje, kształtować kompetencje kluczowe uczniów oraz wspomagać ich rozwój i poszerzać zainteresowania. Autorki prowadzą blog propagujący wykorzystanie multimediów i kreatywnych pomocy dydaktycznych w nauczaniu uczniów z niepełnosprawnością intelektualną – www.specjalni.pl.
Adresatami publikacji są nauczyciele realizujący podstawę programową kształcenia ogólnego w szkole podstawowej, integracyjnej lub z oddziałami integracyjnymi. Inspirację do pracy znajdą w niej również psychologowie i pedagodzy szkolni, terapeuci, a także inne osoby pracujące z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, prowadzące zajęcia rewalidacyjne, dydaktyczno-wyrównawcze czy realizujące różne formy wsparcia z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zapraszam do lektury!
Monika Dobrowolska
